NATUURLEXICON


Vogelmigratie


Elk jaar migreren miljarden vogels volgens een netwerk van vaste trajecten over de hele wereld.

De vogels volgen precies een bepaalde route en meestal gebeurt de migratie ’s nachts.

’s Nachts vliegen blijkt voor veel soorten efficiënter te zijn. Ze kiezen die windlaag waardoor ze wind in de rug hebben. De windlagen zijn stabieler ’s nachts. Het is ’s nachts kouder wat het trekken makkelijker maakt en er zijn dan minder roofvogels actief.

Zwaluwen trekken overdag omdat ze al vliegend insecten vangen.

Deze vogelmigratie gebeurt om voedsel te vinden in het zuiden, tijdens onze winter, of om veilige broedplaatsen te vinden in het noorden, tijdens onze zomer.

Het zijn meestal insectenetende vogels die naar het zuiden migreren, wanneer het hier voor insecten te koud wordt om te overleven. Roofvogels die zich voeden met kleine zangvogels migreren met hen mee.

De vogels moeten tijdens hun trektocht verschillende barrières overwinnen zoals windmolens, vliegtuigen, jagers, roofdieren, stormen, woestijnen, oceanen, biotoopvernietiging, klimaatverandering en bergen.  

Een plotse temperatuurdaling kan een aanzet zijn tot de migratie. Vast staat dat het verminderen van de totale hoeveelheid daglicht een signaal is voor de vogels om te vertrekken.

Wanneer in het noordelijke halfrond de dagen beginnen te korten, ontvangen vogels hierover informatie via hun netvlies. Deze informatie wordt verwerkt in de hersenen en de vogel krijgt een trekdrang. Het is een genetisch bepaald gedrag dat wordt “opgestart” door veranderingen in de hoeveelheid licht.

Waar de migratie naar toe gaat en hoe leren de vogels, enkele uitzonderingen buiten beschouwing gelaten, van de oudere vogels.

Het trekgedrag is evenwel niet absoluut. Van elke vogelsoort die migreert bestaan er individuen die niet migreren. Bij de vogels heeft men individuen die ofwel over lange afstand, ofwel over korte afstand, ofwel niet migreren.

Vogels hebben een uitstekend tijdsgevoel en kunnen zich daardoor oriënteren op de zon. Verder oriënteren ze zich met behulp van het aardmagnetisch veld, de sterren en gepolariseerd licht. In het vogeloog steken speciale neuronen die gevoelig zijn voor magnetische richtingen. Die signalen worden naar de hersenen van de vogels gestuurd.  

Ze volgen ook herkenningstekens in het landschap, zoals bergketens, rivieren en eilanden.

Sommige vogelsoorten benutten zelfs geuren om zich te oriënteren.  

Meestal gebruiken ze de meest geschikte plaatsen om uit te rusten of aan te sterken door voedsel te zoeken.

Door de toenemende verstedelijking, het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw en nog steeds populaire maar schaamteloze jachtsport kunnen vogels niet overal veilig landen en verblijven. Veel vogels worden door jagers gedood om te worden opgegeten of gewoon doodgeschoten voor “het plezier”. Ze worden gedood door boeren in het kader van gewasbescherming of ze worden gevangen om in de illegale handel te belanden.  

De vogels verplaatsen zich noodgedwongen in stappen van het ene geschikte gebied naar het andere.

De meeste kleine zangvogels migreren s‘ nachts waarbij ze zich oriënteren zich op de sterren. Ze kunnen het magnetische noorden gebruiken om zich te oriënteren. Ze hebben als het ware een ingebouwd kompas.

Vogels hebben ook drukmeters in hun hoofd. Ze kennen de windsnelheden en luchtdruk aan de grond en ook op de grond op een stopplaats bijvoorbeeld kennen ze de windkracht op een hoogte van 300 m. Zo weten ze wanneer het moment is aangebroken om verder te vliegen.

Ter voorbereiding op de trek eten de vogels hun buikje letterlijk vol. Hun lichaamsgewicht wordt zelfs verdubbeld. Zo worden hun vetreserves opgebouwd om zo mogelijk de hele reis daarop te kunnen teren. Door het grote energieverlies tijdens het vliegen, het ontsnappen aan mogelijke predatoren of door te verdwalen verliezen de vogels soms grote reserves, zodat ze noodgedwongen moeten landen om weer bij te sterken.

De vogels kunnen zeer lange vluchten ondernemen zonder volledig te slapen. Ze slapen slechts half, doordat ze unihemisferische slaapmomenten gebruiken. De vogels houden gedurende de vlucht korte slaapperiodes van slechts 30 seconden. Elke hersenhelft wordt dan afzonderlijk uitgeschakeld. De vogel sluit slechts één oog om op die manier waakzaam te blijven.

Zangvogels steken alleen in het voorjaar de Sahara in een non-stopvlucht over en alleen als ze wind mee hebben. In de herfst en in het voorjaar bij wind tegen, landen ze overdag om te rusten op een beschaduwde plek. In het voorjaar komen de vogels fit en aangevet aan bij de Sahara en vliegen in één keer door om tijdig in het broedgebied aan te komen. Vliegen kost enorm veel energie en de vlucht is alleen mogelijk bij wind mee. Bij wind tegen rusten ze overdag. In de herfst hebben de dieren er al een flinke tocht op zitten.  Dan wordt de overtocht onderbroken. Door ’s nachts te vliegen sparen de vogels energie en vocht. De temperatuur is dan lager en er is geen turbulentie van hete lucht. De zangvogels vliegen ’s nachts vrij laag, ook al is de temperatuur er hoger, omdat er in de herfst op lage hoogte “wind mee” heerst.

Een vogel die in staat is om bij ons te overwinteren, dit wil zeggen dat hij in de winter nog voldoende voedsel vindt, zal voordeel ondervinden ten opzichte van een soortgenoot die migreert naar het zuiden, met alle risico’s daaraan verbonden.

Als gevolg van de klimaatverandering vindt de piek van insectenlarven die bepaalde vogels nodig hebben om hun jongen te voeden, te vroeg plaats, namelijk nog vóór de vogels terug zijn. De thuisblijvers zullen dus meer jongen kunnen voortbrengen dan de migranten. Door het ecologische proces van natuurlijke selectie zullen de migranten op die manier langzaam maar zeker verdwijnen. Hopelijk passen de vogels zich aan de veranderende omstandigheden aan, zodat ze als soort niet verdwijnen.  

De Sahara wordt steeds uitgestrekter, zodat de trek voor bepaalde vogels langer en dus zwaarder wordt.

In Afrika worden steeds meer moerassen door boeren drooggelegd. Massale houtkap in de Afrikaanse overwinteringsgebieden bemoeilijkt bovendien de zoektocht naar voedsel.

Home