NATUURLEXICON
Mutualisme
Bij mutualisme ondervinden beide partners een voordeel.
Het samenleven van beide partners is vaak een permanente eigenschap van de levenscyclus van deze soorten. Er is een fysisch contact tussen de partners.
Er vindt vaak een transport van stoffen tussen de partners plaats. Door de uitscheiding van stoffen door de ene partner, treedt er een verbetering op in de milieuomstandigheden voor de andere partner.
In een mutualistische symbiose worden er doorgaans stofwisselingsproducten gevormd, die niet door de partners alleen kunnen worden gevormd.
Zie ook: Symbiose
Enkele voorbeelden uit de natuur worden hieronder gegeven:
Bacteriën en plantenwortels
Enkele bacteriën die op plantenwortels voorkomen, maken deze planten resistent tegen infecties van schadelijke wortelschimmels.
Om de bacteriën te belonen, geven de planten een aanzienlijk deel van hun aangemaakte koolstof af.
Rhizobiumbacteriën en vlinderbloemigen
Vlinderbloemigen zoals Klaver-
Een samenwerking tussen rhizobium-
De samenwerking tussen de vlinderbloemige en de rhizobium-
Op stikstofarme gronden hebben vlinderbloemigen hierdoor een voorsprong op andere planten die niet over deze specialisatie beschikken.
Sommige wormen die in het sediment van de zee leven zijn in die mate afhankelijk geworden van mutualisme dat ze geen darmen meer hebben. Chemosynthetische bacteriën halen voor hen de energie niet uit het zonlicht, maar uit anorganische stoffen. Ze leven samen met de wormen en voorzien hen van voedsel en energie. De bacteriên vinden in de wormen een onderkomen.
Bacteriën van het genus Buchnera leven in de cellen van bladluizen. De bladluizen zorgen ervoor dat de bacteriën ook aan volgende generaties worden doorgegeven. Noch de bladluizen, noch de bacteriën kunnen zich voortplanten zonder elkaar (wederzijdse afhankelijkheid). De genen van de bacteriën produceren enzymen die eiwitten (cysteïne) aanmaken waarover de luizen niet (meer) beschikken. De genen van de bacteriën zijn niet in staat om een celwand te bouwen. De bacteriën maken daarbij dankbaar gebruik van de bladluizencellen.
Ook de mitochondriën, die zich in menselijke cellen bevinden en die van belang zijn voor de energiebevoorrading van de cellen, zouden volgens wetenschappers oorspronkelijk ook vrijlevende bacteriën zijn geweest, die een mutualistische symbiose zijn aangegaan met “menselijke” cellen. Doorheen de geschiedenis zijn er periodes geweest van schaarste van essentiële levenselementen. In die periodes zijn verschillende levensvormen zwaar op de proef gesteld geweest. De symbiotische interacties staken vooral in dergelijke moeilijke periodes de kop op. Twee of meer verschillende soorten bundelden de krachten om de moeilijkheden het hoofd te bieden. De symbiose van bacteriën met andere eenvoudige wezens gaf aanleiding tot de vorming van planten en dieren die nu als eukaryoten, waartoe trouwens ook de mens behoort, bekend staan. De bacteriën zorgden onder meer voor de cruciale energievoorziening. Lange, stabiele geologische (rust)periodes zorgden ervoor dat deze interacties een permanent karakter kregen.
Zo’n 3 miljard jaar geleden ontstonden cyanobacteriën uit anaërobe bacteriën die leefden in een atmosfeer die toen nog hoofdzakelijk bestond uit koolzuurgas. De cyanobacteriën waren de eerste wezens die fotosynthese kenden. Met behulp van zonlicht werden uit water en koolzuurgas suikers en zuurstof geproduceerd. Hierdoor ging de atmosfeer steeds meer zuurstof bevatten. De zuurstof was dodelijk voor de anaërobe bacteriën, die stilaan dus plaats moesten ruimen voor de cyanobacteriën.
Zeer primitieve planten hebben eveneens in een zeer ver verleden cyanobacteriën in zich opgenomen. Die hadden al een primitieve vorm van bladgroen, waarmee ze dus met behulp van zonlicht koolzuurgas en water omzetten in suikers, de bouwstoffen voor de groei.
Anders uitgelegd kunnen we stellen dat doorheen de evolutie meercellige organismen op een of andere manier werden “besmet” met bacteriën of virussen. De organismen die zich niet konden aanpassen, stierven. De organismen die zich wel konden aanpassen, konden de “goede” eigenschappen van de indringer benutten, zodat beide organismen er voordeel uit haalden.
Een merkwaardig voorbeeld is de bonte Aucuba japonica, die zijn bonte kleur dankt aan een virus, dat wel met enten overgaat, maar niet via het zaad. Ondertussen is de bonte vorm veel populairder dan de gewone groene vorm en wordt hij overal beter verkocht. De bonte vorm ondervindt dus eigenlijk meer voordeel dan nadeel van de “parasiet”, zodat we ook hier kunnen spreken van mutualisme.
Actinobacteriën en de Zwarte Els
De Straalzwammen of Actinobacteria zijn symbiotische bacteriën met een aantal schimmel-
Straalzwammen van het genus Actinomyces species leven in de knolletjes aan de wortels van de Els en zorgen er dan voor dat de boom een onafhankelijke aanvoer van stikstof heeft en zich geen zorgen hoeft te maken over andere concurrerende planten.
Planten wisselen al miljoenen jaren fosfor uit met bodemschimmels (lagere zwammen). Fosfor is namelijk zeer belangrijk voor planten. Door het opbrengen van kunstmest (met fosfor) werkt men de natuurlijke samenwerking eigenlijk tegen en worden ondertussen de fosforvoorraden uitgeput. Als men bepaalde bodemschimmels zoveel mogelijk fosfor laat leveren aan de planten in ruil voor (zo weinig mogelijk) suikers, kan men de toepassing van kunstmest sterk verminderen of zelfs volledig afbouwen.
Orchideeën leven vaak in een mutualistische symbiose met een zwam (in de vorm van een mycorrhiza) waarmee ze voedingsstoffen uitwisselen. Een voorbeeld hiervan is het Bleek Bosvogeltje Cephalantera damasonium en de Brede Wespenorchis Epipactis helleborine. De zwam groeit beter door de suikers die hij van de plant krijgt en de plant krijgt de mineralen, die de zwam haalt uit organisch materiaal. De huidige orchideeën kunnen zelfs niet meer zonder die symbiose. De zaden kiemen niet meer als de zwam ontbreekt.
De Addertong Ophioglossum vulgatum is een zeldzame onopvallende varen die groeit in duinpannen, moerassen en zelfs langs zilte kreken. De Addertong leeft nauw samen met bodemzwammen (schimmels) die dus een soort mycorrhiza vormen met de varen, zoals we ook bij orchideeën kennen. Deze varen wordt trouwens vaak samen met orchideeën aangetroffen.
Het Stofzaad Monotropa hypopitys is een zeldzame plant die groeit in het schemerdonker van naald-
Korstmossen zijn samenlevingsverbanden tussen een schimmel (mycobiont) en één of soms twee algen (phycobionten). De schimmel levert aan de alg een groeiplaats, bescherming, water en mineralen; hij scheidt zuren uit, die helpen bij het opnemen van mineralen door de alg; hij omhult de alg en biedt daardoor bescherming tegen intensief zonlicht; vaak is de schimmel giftig zodat hij de alg beschermt tegen vraat.
De alg levert aan de schimmels suikers die hij maakt met behulp van fotosynthese. Ze zijn zodanig dicht met elkaar verbonden, dat de één niet kan overleven zonder de ander.
Het korstmos Coriscium viride wordt gevormd door symbiose tussen de zwam Paarssteelveentrechtertje Lichenomphalia hudsoniana en algen. Het korstmos groeit onder meer op verrot hout van Zomereik Quercus robur en ook op een droge tot natte, zure veengrond.
Bekende korstmossen zijn de boomspijkertjes (genus Calicium), geelkorsten (genus Candelariella), schorssteeltjes (genus Chaenotheca), bekermossen (genus Cladonia), schubjesmossen (genus Hypocenomyce), schildmossen (genera Parmelia, Parmelina en Hypotrachina), glimschoteltjes (genus Lecania), schotelkorsten (genus Lecanora), poederkorsten (genus Lepraria), oogjes (genus Micarea), tandpastakorsten (genus Ochrolechia), speldenkussentjes (genus Pertusaria), vingermossen (genus Physcia), spijkerdragers (genus Protoparmelia), takmossen (genus Ramalina), kringmossen (genus Schismatomma), baardmossen (genus Usnea) en dooiermossen (genus Xanthoria).
Een mycorrhiza is een mutualistische symbiose.
Het bekendste voorbeeld van de mycorrhiza-
De bomen waarmee mycorrhiza worden gevormd zijn vooral loofbomen zoals Els-
Als mycorrhizavormende zwammen kennen we onder meer de zompzwammen van het genus Alnicola (bij Els en Kruipwilg), de amanieten van het genus Amanita (bij Eik-
Het Weerhuisje Astraeus hygrometricus vormt als enige aardster mycorrhiza met Eik-
De boleten van de genera Aureoboletus, Boletinus, Boletus, Chalciporus, Gyrodon, Gyroporus, Leccinum, Suillus, Tylopilus en Xerocomus komen vooral voor onder Tamme Kastanje, Eik-
De cantharellen van het genus Cantharellus groeien zowel onder naaldbomen als onder loofbomen zoals Eik-
De Koperrode Spijkerzwam Chroogomphus rutilus groeit bij naaldbomen.
De Rimpelige Koraalzwam Clavulina rugosa vormt mycorrhiza bij Eik-
De Echte Tolzwam Coltricia perennis vormt mycorrhiza met naaldbomen, maar ook met loofbomen.
De gordijnzwammen van het genus Cortinarius zijn mycorrhizavormers bij Eik-
De Hoorn-
De hertentruffels van het genus Elaphomyces vormen mycorrhiza bij loofbomen (Eik-
De Zilverige Satijnzwam Entoloma saundersii groeit bij Iep-
Het Gewoon Brandplekkelkje Geopyxis carbonaria groeit op brandplekken bij naaldbomen.
De spijkerzwammen van het genus Gomphidius vormen alleen mycorrhiza bij naaldbomen. Enkel spijkerzwammen parasiteren daarbij ook op het mycelium van andere zwammen.
De vaalhoeden van het genus Hebeloma vormen mycorrhiza bij diverse loofbomen.
De stekelzwammen van het genus Hydnellum, Phellodon en Sarcodon komen vooral voor bij naaldbomen, soms ook bij loofbomen.
De slijmkoppen van het genus Hygrophorus vormen mycorrhiza bij naaldbomen en ook bij Beuk en Zomereik.
De vezelkoppen van het genus Inocybe groeien bij loofbomen (Eik-
De fopzwammen van het genus Laccaria vormen mycorrhiza bij Beuk, Eik-
De melkzwammen van het genus Lactarius en Lactifluus groeien bij Eik-
De Gewone Krulzoom Paxillus involutus groeit vooral bij Eik-
De Verfstuifzwam Pisolithus arhizus groeit vooral bij Berk.
De Okerkleurige Vezeltruffel Rhizopogon luteolus is een mycorrhizavormer bij dennen.
De russula’s van het genus Russula vormen mycorrhiza bij Berk-
De Gele Aardappelbovist Scleroderma citrinum komt vooral voor bij Eik-
De Harige Plooitruffel Stephensia bombycina is een symbiont van naaldbomen (Grove Den).
De franjezwammen van het genus Thelephora groeien bij Beuk, Wilg-
De ridderzwammen van het genus Tricholoma groeien bij Eik-
De Roodbruine Truffel Tuber rufum vormt mycorrhiza met loofbomen, vooral met Eik-
Een typisch voorbeeld van mutualisme is de bestuiving van planten door nectardrinkende of stuifmeelverzamelende insecten.
Niet alleen bijen en hommels maar ook andere insecten zoals vlinders, zweefvliegen, vliegen, muggen, mieren, kevers, wespen, tripsen en wantsen worden aangetrokken door de pollen en de nectar van bloemen.
Sommige planten zoals verschillende schermbloemigen en composieten trekken een groot aantal insecten aan. Andere planten zijn dan weer gespecialiseerd op bestuiving door welbepaalde insecten zoals hommels.
In tegenstelling tot zweefvliegen, vlinders en kevers zoeken bijen niet alleen voedsel voor zichzelf, maar ook voor hun nageslacht. Zij bezoeken dan ook veel meer bloemen dan nodig is voor hun eigen voeding. Dit maakt dat bijen, niet alleen Honingbijen Apis mellifera maar ook solitaire bijen, de belangrijkste en meest efficiënte bestuivers zijn.
De bestuivingsresultaten van zweefvliegen worden alleen door Honingbijen overtroffen. Voor een aantal planten zijn zweefvliegen zelfs de meest effectieve bestuivers.
Vlinders bezoeken als volwassen dier bloemen voor de nectar, maar drinken daarnaast ook water, honingdauw en sap uit rottend fruit. Ook nachtvlinders bezoeken bloemen en brengen op die manier ook stuifmeel over van de ene bloem naar de andere. Bloemen die ‘s nachts worden bestoven hebben doorgaans een sterke geur en een bleke kleur, lange meeldraden en vaak ook een lange bloembuis.
In de loop van de evolutie is de bouw van bloembezoekende insecten daarop aangepast. De lichaamsbouw van bijen is het duidelijkst aangepast aan de behoefte aan stuifmeel en nectar die ze van larve tot aan hun dood moeten voldoen. Bijen en hommels zijn dicht bezet met haartjes die ook nog eens bezet zijn met tandjes en haakjes zodat de stuifmeelkorrels gemakkelijk worden vastgehouden. Bij de pollenoverdracht spelen zelfs elektrostatische krachten een rol. Bijen en hommels worden tijdens het vliegen geladen met statische elektriciteit geladen. Met die positieve lading trekken ze stuifmeelkorrels, die meestal negatief geladen zijn, aan uit de helmhokjes zodat ze overspringen naar de bijen. Aan de haartjes van de bij worden de korrels zelf positief geladen. Bij een negatief geladen stempel van een volgende bloem, worden de korrels naar de stempel toe getrokken en met dat “overspringen” wordt de bestuiving dus bespoedigd.
Honingbijen Apis mellifera en hommelkoninginnen kunnen in de korfjes aan de achterpoten tot 20 % van hun eigen gewicht aan stuifmeel vervoeren. Solitaire bijen zoals metselbijen bezitten een buikschuier die bestaat uit lange, stijve haren. Dankzij een goed ontwikkelde zuigsnuit en een honingmaag kunnen bijen een flinke hoeveelheid nectar opnemen.
Ook de planten zelf hebben zich aangepast aan het bloembezoek door insecten zoals bijen, hommels en vlinders. Wanneer de nectar zich diep in de bloem bevindt, zullen alleen insecten met een lange roltong deze nectar kunnen bereiken. Wanneer de specialisatie in het voordeel van beiden speelt, spreken we van co-
Hommels bestuiven volgens wetenschappelijk onderzoek het liefste rode of gestreepte bloemen. De strepen zijn voor de hommels een visuele aanwijzing om de ingang van de bloem te vinden op weg naar de nectar en het stuifmeel. De strepen zijn bij rode bloemen minder van belang, omdat hommels die bloemen op zich al aantrekkelijk vinden.
Vooral in tropische gebieden leveren ook vogels en zoogdieren -
Er bestaan tal van voorbeelden van de bijzondere samenwerking tussen planten en insecten waardoor de bestuiving plaatsvindt:
De bloemen van de Spaanse Aak Acer campestre leveren veel nectar en worden door insecten bestoven.
De Gewone Engelwortel Angelica sylvestris wordt vooral bestoven door vliegen en kevers.
Hommels staan in voor de bestuiving van Wilde Akelei Aquilegia vulgaris.
De Pijpbloem Aristolochia clematitis is een voormalige artsenijplant. De geur van de bloemen trekt vliegjes aan. Deze kruipen naar de bloembasis. Onder in de bloem staat een krans van haartjes die het teruggaan van de vliegjes tegenhouden. De vliegjes worden als het ware door de bloem gevangen gehouden tot ze de bloem hebben bestoven. Als de bloem is bestoven, verslappen de haartjes waardoor de vliegjes weer weg kunnen. De vliegjes worden bij het bloembezoek bepoederd met stuifmeel. Hiermee bestuiven ze andere bloemen van deze soort.
De bloeiwijze van de Gevlekte Aronskelk Arum maculatum werkt als een vliegenval. De vrouwelijke bloemen bloeien eerst. De knots van de bloemen lokt door een aasgeur Motmugjes Psychoda species. Deze mugjes glijden de gladde ketelvormige bloeischede binnen, die daarenboven wordt afgesloten door een krans van stijve haartjes. Nadat de stempels bestoven zijn, worden de bezoekende mugjes met stuifmeel bepoederd. De haartjes en de bloeischede verslappen dan zodat de mugjes kunnen ontsnappen. In de bloemketel is het warm en is er nectarvocht aanwezig, zodat de mugjes niet afgeschrikt zijn om een volgende bloem te bezoeken en deze met het stuifmeel te bevruchten.
De Vlinderstruik Buddleja davidii lokt veel insecten aan met zijn geurige bloemen.
Het Knoopkruid Centaurea jacea heeft harde en knopachtige hoofdjes. De roodpaarse bloemen, die bloeien van juni tot oktober, worden omringd door zwartachtige schubben. De buitenste buisbloempjes zijn groter dan de binnenste. Deze grotere bloemen zijn steriel en dienen om insecten te lokken. De onderste bladeren zijn langgesteeld. Deze plant wordt druk bezocht door bijen.
De bloemen van de Eenstijlige Meidoorn Crataegus monogyna verspreiden een onaangename, zoete geur. Wespen, vliegen, kevers en in mindere mate bijen zorgen voor de bestuiving.
Als een hommel op de twee vergroeide kroonbladen (kiel) van de Brem Cytisus scoparius, een vlinderbloemige, gaat zitten, dan springen de meeldraden naar voren en wordt de hommel met stuifmeel overladen.
Tijdens de bloei is de geur van het Rood Peperboompje Daphne mezereum tot zeer ver waarneembaar.
De Brede Wespenorchis Epipactis helleborine wordt bestoven door wespen. Het is vooral de rode onderlip van de bloemen die wespen aantrekt. De wespen bezoeken de bloem en vliegen met een stuifmeelklompje op de kop weg. Op die manier helpen ze bij de bestuiving. De zaadjes zijn stoffijn en worden via de wind verspreid.
De Bosaardbei Fragaria vesca is zelfbestuivend, waardoor eigenlijk geen kruisbestuiving nodig is. Maar een goede bestuiving door wind en/of bijen en hommels is echter noodzakelijk voor het verkrijgen van goedgevormde, volledig uitgegroeide vruchten. De bestuiving door bijen en hommels bevordert de aanmaak van hormonen die de groei stimuleren en de kwaliteit van de vruchten dus verhogen.
De bloemen van de Berenklauw-
Het Gewoon Biggenkruid Hypochaeris radicata trekt met stuifmeel en nectar tal van bijen en vlinders aan. Deze zorgen zo voor de bestuiving.
Bij de Gele Lis Iris pseudacorus zijn de stijltakken bloembladachtig verbreed en vormen samen de binnenste bloemdekbladen 3 buizen, waaruit alleen insecten met een lange zuigtong de nectar kunnen halen. Ze raken met de rug nu eens de (vroeger rijpende) stuifmeelzakjes en daarna de later ontvankelijke stempellobben. Op die manier is de kruisbestuiving verzekerd. Als bloemen lange kelkbuizen vormen, zodat alleen langtongige insecten de nectar kunnen bereiken, vergroten ze eigenlijk de kans dat dezelfde insecten naar een andere bloem van dezelfde soort zullen vliegen. Het is een samenwerking waarvan beide partners profiteren.
De bloemen van de Beemdkroon Knautia arvensis worden vooral bestoven door de Knautiabij Andrena hattorfiana. Het is een effectievere bestuiver dan andere bijen en zweefvliegen. Beide soorten zijn dan ook min of meer afhankelijk van elkaar. De achteruitgang van de ene soort hangt samen met de achteruitgang van de andere.
Alleen hommels kunnen bij de nectar onderin de lange kroonbuis van de Witte Dovenetel Lamium album.
De bloemen van de Akkerkool Lapsana communis worden bezocht door bijen, zweefvliegen en vlinders.
Alleen grotere vliesvleugeligen zoals hommels kunnen door hun gewicht de onderlip van de bloemen van het Vlasbekje Linaria vulgaris zo ver omlaagdrukken dat de bloem zich “opent” en de weg naar de nectar vrijmaakt.
De Windepijlstaart Agrius convolvuli bezoekt ‘s nachts geurige bloemen met een lange kroonbuis, zoals deze van de Wilde Kamperfoelie Lonicera peryclymenum, om nectar te drinken. Tijdens het drinken blijft hij in de lucht hangen. De vlinder helpt mee bij de bestuiving. Een bloem van deze plant bloeit in twee fasen. Eerst worden de meeldraden rijp. Het stuifmeel blijft aan de haren van de pijlstaartvlinder kleven. De vlinder vliegt naar een volgende bloem. In de tweede fase is de stamper rijp. Het stuifmeel blijft aan de stamper kleven. De bloem wordt zo bevrucht en vormt zaad.
De bloemen van de Rode Kamperfoelie Lonicera xylosteum worden door hommels, bijen, wespen en vlinders bestoven.
De kiel van de bloemen van de Gewone Rolklaver Lotus corniculatus is hoornvormig gebogen. Grotere vliesvleugeligen die op de kiel landen drukken deze naar omlaag, waarop het stuifmeel en daarna de stijl vrijkomen en het insect wordt ingepoederd en met de stempel beklopt.
De bestuiving van de Grote Wederik Lysimachia vulgaris gebeurt vrijwel uitsluitend door de sterk op deze plant gespecialeerde Gewone Slobkousbij Macropis europaea en de Bruine Slobkousbij Macropis fulvipes.
Het Bosbingelkruid Mercurialis perennis is een giftige plant die onaangenaam ruikt. Muggen komen op deze stank af en bestuiven de vrouwelijke bloemen.
De franjes op de kroonbladeren van het Waterdrieblad Menyanthes trifoliata houden kleinere insecten weg van de nectarvoorraad.
De ingang van de bloem van het Moerasvergeet-
De bloemen van de Middelste Teunisbloem Oenothera biennis geuren ‘s nachts. De bestuiving gebeurt vooral door nachtvlinders.
De Bijenorchis Ophrys apifera is een orchidee die groeit op kalkrijke grond, aan slootkanten en op opgespoten terreinen, op een vochtige bodem. De bloemen lijken zo sterk op bijen dat deze bijen voor bevruchting aan deze bloemen de voorkeur geven boven soortgenoten. Bijen helpen daadwerkelijk bij de bestuiving. Ook zelfbevruchting komt vaak voor bij deze plant.
De Eenbes Paris quadrifolia is een vrij zeldzame plant van oude, vochtige, dichte loofbossen. De plant bloeit van april tot juni met een groenachtige, gesteelde en alleenstaande bloem met een onaangename geur. Deze geur heeft een aasgeur, die vliegen aantrekt. De vliegen zorgen voor de bestuiving.
De bloemen van de Parnassia Parnassia palustris hebben 5 vruchtbare meeldraden, die achter elkaar rijpen. Daarnaast hebben ze een krans van 5 steriele meeldraden die omgevormd zijn tot lokorganen die aan de voet nectar afscheiden. Aan de top hebben ze glinsterende druppeltjes die ongewenste vliegen afleiden.
Bij de Gulden Sleutelbloem Primula veris en ook bij de Slanke Sleutelbloem Primula elatior vindt men 2 bloemtypes. Bij een deel van de planten zitten de stempels op een lange stijl bij de ingang van de bloem en de meeldraden daaronder; bij de rest van de planten is dit omgekeerd. Alleen als vlinders en hommels van het ene bloemtype naar het andere vliegen, kunnen ze stuifmeel op de stempels brengen. Op die manier wordt de kruisbestuiving in de hand gewerkt.
Bij het bezoek van de bloemen van de Veldsalie Salvia pratensis stellen hommels een hefboommechanisme in werking, waardoor de meeldraden omlaag vallen. Op deze wijze raken ze bedekt met het stuifmeel, als ze op de bloem landen.
Zeepkruid Saponaria officinalis bevat veel nectar, dat diep in de bloem ligt opgeborgen en daarom alleen door vlinders met hun lange tong kan worden opgezogen. Aangezien de bloemen vooral ‘s avonds sterk geuren, worden ze vooral door nachtvlinders bezocht.
De onderlip van de bloem van het Gevleugeld Helmkruid Scrophularia umbrosa reflecteert een soort UV licht dat alleen voor insecten zichtbaar is. Voor de bestuiving is deze plant afhankelijk van plooiwespen Dolichovespula species die de bloem binnendringen waardoor ze op de buikzijde bepoederd worden met het stuifmeel.
De bloemen van de Dagkoekoeksbloem Silene dioica zijn overdag geopend. Ze worden bezocht door dagvlinders en hommels.
De bloemen van de Avondkoekoeksbloem Silene latifolia, de Nachtkoekoeksbloem Silene noctiflora beginnen pas in de schemering en/of ‘s nachts te bloeien en een zoete geur te verspreiden. De bestuiving gebeurt dan ook door nachtvlinders zoals de Gewone Silene-
De Nachtsilene Silene nutans is een zeldzame plant van de duinen. Elke bloem bloeit 3 dagen. Ze opent zich ’s avonds en wordt vooral bestoven door nachtvlinders zoals de Witvlek-
De Blaassilene Silene vulgaris is een goede drachtplant voor bijen.
De afstaande kelk van de bloemen van de Herik Sinapis arvensis maken het insecten zoals kevers en vliegen wel gemakkelijk om de nectar te bereiken.
De bestuivers van de Canadese Guldenroede Solidago canadensis zijn vooral vliegen.
De bloemen van de Wilde Lijsterbes Sorbus aucuparia ruiken naar zoute haring. Deze geur lokt vliegen en kevers die instaan voor de bestuiving.
De bloemen van Witte Klaver Trifolium repens ruiken lekker en trekken hierdoor bijen aan.
Donkerblauwe lijntjes in de bloemen van de Gewone Ereprijs Veronica chamaedrys wijzen vliegen en kleine vlinders de weg naar de ingang van de kroonbuis.
De randbloemen in de schermen van de Gelderse Roos Viburnum opulus zijn steriel en vergroot, speciaal om insecten aan te lokken. De binnenste bloemen zijn fertiel en bevatten nectar.
Hoewel tegenwoordig in boomgaarden veelal de Honingbij voor de bestuiving wordt ingezet, staat de Aardhommel Bombus terrestris van oudsher bekend als een goede bestuiver van appel en peer. In de glastuinbouw wordt de soort sinds 1987 veelvuldig ingezet voor het bestuiven van gewassen als aubergine, komkommer, paprika en tomaat.
Solitaire bijen met een polylectische bloemkeuze zoals de Meidoornzandbij Andrena scotica, de Grasbij Andrena flavipes, de Weidebij Andrena haemorrhoa en de Vilvlekzandbij Andrena nitida verzamelen ook stuifmeel op fruitbomen (Appel, Peer, Pruim, Zoete kers) en laten zich dus ook bij de bestuiving zeker niet onbetuigd.
Tuinders zetten hommels in voor de bestuiving van Tomaat Solanum lycopersicum. In speciale kasten worden hommelkolonies gehouden die voorzien worden van suikerwater. De hommelwerksters gaan op zoek naar stuifmeel voor de larven en vinden dit op de bloemen van de Tomaat. De hommels zorgen voor de bestuiving van de tomatenplanten.
Verschillende planten -
Grotere planteneters worden door de mieren aangevallen zodat ze de plant verder met rust laten.
Enkele voorbeelden: Drienerfmuur Moehringia trinervia, Aardbeiganzerik Potentilla sterilis, Gele Helmbloem Pseudofumaria lutea, Stinkende Gouwe Chelidonium majus, Duinviooltje Viola curtisii, Gevlekt Longkruid Pulmonaria officinalis en Heidekartelblad Pedicularis sylvatica.
Bladluizen scheiden vaak overtollige suikers weer uit in de vorm van honingdauw, die enkele soorten mieren als voedsel benutten. De mieren “melken” de bladluizen door met de sprieten en voorpoten trillende bewegingen op het achterlijf te veroorzaken.
Als tegenprestatie verdedigen de mieren de bladluizen tegen vijanden zoals lieveheersbeestjes.
De honingdauw die door de bladluizen wordt geproduceerd bevat tot 25 procent suiker en vormt voor bijvoorbeeld de Zwarte Weidemier Lasius niger één van de belangrijkste voedselbronnen.
Wanneer de omstandigheden voor de bladluizen minder goed zijn (slecht weer), brengen de mieren de bladluizen over naar ondergrondse kamers met plantenwortels. Hier kunnen de luizen sappen uit de plantenwortels zuigen en tappen de mieren honingdauw bij de luizen af.
Over de larven van fopwespen (genus Chrysotoxum) is niet veel bekend, maar ze worden vaak geassocieerd met mierennesten, waar ze zich mogelijk voeden met wortelluizen die door de mieren “gemolken” worden.
De larven van de Stipfopwesp Chrysotoxum festuvum leven in de nesten van de Wegmier.
De larven van de Knotszweefvlieg Doros profuges leven waarschijnlijk in de nesten van mieren, zoals de Glanzende Houtmier.
De larven van de Bosknikspriet Microdon analis ontwikkelen zich in mierennesten (Bloedrode Roofmier, Glanzende Houtmier) meestal onder schors of in dood hout, zowel van loof-
De Heremietkreeft en de zeeanemoon
De Heremietkreeft Pagurus bernhardus verbergt zijn weke achterlijf in een lege schelp. Op deze schelp leeft vaak een zeeanemoon. De zeeanemoon voedt zich met de voedselresten van de kreeft en geeft de kreeft bescherming door aanvallers met de tentakels te steken. Als de kreeft bij het groeien verhuist naar een andere schelp, dan zal ze de zeeanemoon mee overbrengen naar deze nieuwe woonst.
Noot:
Een extreme vorm van mutualisme is endosymbiose, waarbij een organisme (de endosymbiont) leeft in het lichaam of in de cellen van een ander organisme.